MAÃU ÑÔN BÌ (Voûõ reã)

Cortex Paeoniae suffruticosae

 

Voû reã phôi khoâ cuûa caây Maãu ñôn (Paeonia suffruticosa Andr. ), hoï Maãu ñôn (Paeoniaceae)

Moâ taû

Maãu ñôn bì hình oáng hoaëc nöûa hình oáng, coù khe nöùt doïc, hai meùp thöôøng cuoän cong vaøo trong hoaëc môû ra, daøi 5 - 20 cm, ñöôøng kính 0,5 - 1,2 cm, daøy 0,1 - 0,4 cm. Maët ngoaøi maøu naâu hay vaøng naâu, coù nhieàu loã bì naèm ngang vaø veát seïo reã nhoû, nôi troùc voû baàn, coù maøu phaán hoàng. Maët trong cuûa voû maøu vaøng tro hoaëc naâu nhaït, coù vaèn doïc nhoû, roõ, thöôøng coù nhieàu tinh theå nhoû saùng. Chaát cöùng gioøn, deã beû gaãy. Maët gaãy gaàn phaúng, coù tinh boät, maøu phôùt hoàng. Vò hôi ñaéng vaø se. Muøi thôm ñaëc bieät.

Boät

Maøu naâu ñoû nhaït, haït tinh boät raát nhieàu, haït ñôn loaïi hình troøn hoaëc hình ña giaùc, ñöôøng kính 3 - 16 mm, roán coù daïng ñieåm hoaëc keõ nöùt hoaëc hình chöõ V, haït keùp coù töø 2 - 6 haït hôïp thaønh. Nhöõng boù tinh theå calci oxalat coù ñöôøng kính 9 - 45 mm, ñoâi khi caùc teá baøo chöùa caùc tinh theå naøy  laïi ñöùng lieàn nhau, xeáp thaønh caùc cuïm boù tinh theå, coù khi 1 teá baøo laïi chöùa nhieàu boù calci oxalat . Teá baøo baàn hình chöõ nhaät, thaønh hôi daøy maøu ñoû nhaït.

Ñònh tính

A. Lắc 0,15 g boät döôïc lieäu vôùi 25 ml ethanol (TT) trong vaøi phuùt roài loïc. Pha loaõng 1 ml dòch loïc vôùi ethanol (TT) thaønh 25 ml dung dòch. Ño quang phoå haáp thu, dung dòch thu ñöôïc phaûi coù cöïc ñaïi haáp thu ôû böôùc soùng 274 ± 1 nm

B. Laéc 0,5 g boät döôïc lieäu vôùi 5 ml ether ethylic (TT) trong 10 phuùt, loïc; boác hôi dòch loïc treân caùch thuûy ñeán khoâ, hoøa caén trong 3 ml ethanol (TT), cho theâm 1 gioït dung dòch saét (III) clorid 5 % (TT), xuaát hieän maøu tía ñoû.

C. Phöông phaùp saéc kyù lôùp moûng (Phuï luïc 5.4)

Baûn moûng: Silica gel G

Dung moâi khai trieån: Cyclohexan – ethyl acetat (3 : 1).

Dung dòch thöû: Laáy 1 g boät döôïc lieäu theâm 10 ml ether ethylic (TT), laéc kyõ, ñeå yeân 10 phuùt, loïc. Boác hôi dòch loïc treân caùch thuûy ñeán khoâ, cho theâm 2 ml aceton (TT) ñeå hoøa tan caén khoâ, laøm dung dòch thöû.

Dung dòch ñoái chieáu: Hoaø tan paeonol trong aceton (TT) thaønh dung dòch coù noàng ñoä 5 mg/ml. Neáu khoâng coù paeonol, laáy 1 g boät Maãu ñôn bì (maãu chuaån), chieát nhö maãu thöû.

Caùch tieán haønh: Chaám rieâng bieät leân baûn moûng 10 µl moãi dung dòch thöû vaø dung dòch ñoái chieáu. Sau khi trieån khai, laáy taám saéc kyù ra, ñeå khoâ trong khoâng khí, roài phun dung dòch saét (III) clorid 5 % trong ethanol (TT). Treân saéc kyù ñoà cuûa dung dòch thöû phaûi coù caùc veát cuøng maøu saéc vaø giaù trò R_f vôùi veát treân saéc kyù ñoà cuûa dung dòch ñoái chieáu.

Ñoä aåm

Khoâng quaù 13 % (Phuï luïc 12.13).

Taïp chaát (Phuï luïc 12.11)

Tæ leä goã laãn: Khoâng quaù 5 %.

Taïp chaát khaùc: Khoâng quaù 1 %.

Tro toaøn phaàn

Khoâng quaù 5 % (Phuï luïc 9.8).

Ñònh löôïng

Caân chính xaùc khoaûng 0,2 g boät döôïc lieäu cho vaøo trong bình caàu, caát keùo hôi nöôùc cho ñeán khi dòch caát ra ñöôïc khoaûng  450 ml, theâm nöôùc vöøa ñuû 500 ml, laéc ñeàu. Ño quang phoå haáp thuï cuûa dung dòch naøy ôû böôùc soùng 274 nm. Tính haøm löôïng paeonol trong döôïc lieäu döïa vaøo A (1 %, 1 cm). Laáy 862 laø giaù trò A (1 %, 1 cm) cuûa paeonol ôû böôùc soùng 274 nm.

Döôïc lieäu phaûi chöùa paeonol (C₉H₁₀O₃) khoâng döôùi 1,2 % tính theo döôïc lieäu khoâ kieät.

Cheá bieán

Thu hoạch vào mùa thu, đào lấy rễ, loại bỏ đất cát và rễ con, rửa sạch, bóc lấy vỏ mềm, thái lát, phơi khô.

Bảo quản

Nơi khô, mát.

Tính vị, qui kinh

Khô, tân, hơi hàn. Quy vào kinh tâm, can, thận, tâm bào.

Công năng, chủ trị

Thanh nhiệt lương huyết, hoạt huyết hoá ứ. Chủ trị: Phát ban, khái huyết, nục huyết, sốt hư lao, cốt chưng, vô kinh, bế kinh, nhọt độc sưng đau, sang chấn.

Cách dùng, liều lượng

Ngày 6 – 12 g, phối hợp trong các bài thuốc.

Kiêng kỵ

Không dùng cho người tỳ vị hư hàn, ỉa chảy, kinh nguyệt ra nhiều, phụ nữ có thai.